De stille kracht

Vanwege de broodnodige variatie dit keer een boekbespreking. Maar ik geef er graag een originele draai aan dus dit wordt een bespreking van een boekbespreking. In het kader van mijn permanente bijscholing las ik laatst het boek “Harde Liefde” van columnist Bas Heijne met daarin een verzameling van zijn stukken. In een van zijn columns, die op blz. 265 van dat boek is opgenomen, schrijft hij over het beroemde boek “De stille kracht” van de bekende en vooral Haagse romancier Louis Couperus. De meeste wat rijpere mensen kennen dat boek wel van de uitstekende televisieserie die er in 1974 van is gemaakt. Zeer tot mijn genoegen zag ik dat Paul Verhoeven binnenkort een nieuwe film over dit boek uitbrengt. Ga het dus (her)lezen, de bibliotheek is uw beste vriend !

Veel mensen zullen zich het boek of de serie herinneren als een relatiedrama tegen de tropische achtergrond van het koloniale Indië. Ik ben vreselijk benieuwd wat de visie van de door mij zeer bewonderde Paul Verhoeven op het boek is. Ik denk dat Bas Heijne er in zijn bespreking terecht op wijst dat het boek in werkelijkheid vooral over falend leiderschap gaat. En dat is een zeer actueel thema, zowel in het bedrijfsleven als in het openbaar bestuur. En wat dat laatste betreft speelt dit zowel in de landelijke als in de lokale bestuurlijke praktijk. Het boek van Couperus gaat over een rationeel en fatsoenlijk bestuurder: Otto van Oudijck, resident van het gewest Laboewangi. Na tal van verwikkelingen is de hoofdpersoon aan het einde van het boek een gebroken man en zijn al zijn ambities hem door de vingers geglipt. 

De resident beschikt over een “heersersnatuur” schrijft Couperus, maar is blind voor zijn omgeving. Bas Heijne noteert hierover:  “de resident acht zichzelf rechtvaardig omdat hij de regels naleeft. Dat verhindert hem goed te kijken naar de mensen om zich heen, hen werkelijk aan zich te binden. Hij handelt naar de theorie niet naar de praktijk. Dat maakt hem ziende blind en die blindheid speelt hem niet alleen parten in zijn bemoeienissen met de mensen over wie hij heerst, maar ook in zijn gezinsleven. Wezenlijke dingen ontgaan hem en hij kan domweg niet begrijpen dat de inlanders over wie hij heerst hem verachten. Volgens Couperus is van Oudijck tot mislukken gedoemd, omdat hij van bovenaf iets wil opleggen zonder dat hij gevoelig is voor zijn omgeving, de aard en cultuur van de mensen over wie hij heerst. Logica, regels, theorie – het werkt allemaal averechts wanneer gevoeligheid, intuïtie, en empathie ontbreken.”

Ik vind het werkelijk ongelooflijk hoe actueel een boek uit 1900 kan zijn en hoeveel je daarvan kunt opsteken. De parallel tussen de bestuurlijke praktijk in Katwijk en in Laboewangi is u inmiddels wel duidelijk geworden en hoef ik niet meer uit te leggen. En wat dacht u van Rutte met zijn participatiemaatschappij ?

Boerenkoolpsychologie

Onlangs zag ik een oude poster van “Loesje” met daarop de tekst “Als politici geen lef hebben praten ze ons angst aan”. Wat mij betreft zou het woordje lef ook vervangen kunnen worden door “deugdelijke argumenten” of door misschien nog een heleboel andere begrippen. De hamvraag is natuurlijk of het ook waar is. 

Worden we echt bang gemaakt door de politiek ? Er kwam laatst een mooi voorbeeld voorbij van een bestuurder van Holland-Rijnland die in een promotietournee de gemeenteraadsleden van Leiden probeerde bang te maken. Hij beweerde dat Leiden zou devalueren tot een onbetekenend dorpje als ze zouden meewerken aan de opheffing van Holland-Rijnland, een club die in feite functioneert als een illegale vierde bestuurslaag. Over inspelen op onderbuikgevoelens gesproken. Jammer dat deze boerenkoolpsychologie een beetje doorzichtig was. En eigenlijk ook een beetje ontluisterend dat bestuurders zich tot dit kleuterschoolniveau verlagen. 

Het doel heiligt de middelen blijkbaar. De echte motieven zijn natuurlijk dat beroepsbestuurders in deze club leuk allerlei belangrijke zaken, die bijna altijd de gemeentegrenzen overstijgen, kunnen ritselen en regelen. Ze worden daar niet op de vingers gekeken door amateurpolitici die door de burgers zijn gekozen. In Holland-Rijnland werd zo door enkelen via  de bekende “voor wat, hoort wat” werkwijze geregeld dat al onze polders worden volgebouwd en dat de Leidse polders groen blijven. In Afghanistan hebben een aantal krijgsheren het voor het zeggen maar als je goed achter de coulissen kijkt is het in Nederland niet zo veel anders. Een beperkt aantal spelers bepaalt in achterkamertjes wat er moet gebeuren en wie er beter van wordt, de rest van het spel is operette, volkstoneel, windowdressing en mediavermaak. 

Toegegeven, in Afghanistan komt de macht uit de loop van het geweer. Wij doen dat geciviliseerd, dus Anita van Ginkel wordt door de VVD netjes en zonder fysiek geweld aan de kant geschoven. En in de Tweede Kamer zorgen ze er voor dat de fractieleden die zelf willen nadenken ook zelf aan de kuierlatten trekken. Toch ben ik blij dat we aan de kustversterking werken want dat maakt een invasie voor Obama wat lastiger mocht hij besluiten om hier de democratie te komen redden.

Zo ziet u dat de gemoderniseerde Atlanticwall naast een parkeergarage ook nog andere voordelen biedt. Daarbij heeft ons gemeentebestuur trouwens nog kansen gemist. Ze hebben nu een bunker midden in het dorp gebouwd die ze De Schuit noemen. Je kunt van die Duitsers zeggen wat je wilt maar ze wisten heel goed dat bunkers in de zeereep horen en niet midden in het dorp. De Schuit had dus gewoon aan de parkeergarage in de zeereep moeten worden vastgeplakt, er zit geen raam in. Maar ja als politici geen lef of verbeeldingskracht hebben dan regeert naast angst ook conformisme.

Over Loesje, lef en luiers voor bejaarden .

Het schijnt dat de gemeente Katwijk onlangs aan de Oranjevereniging in Rijnsburg een officiële factuur heeft verzonden voor het hijsen van de vlag op de kerktoren. Ik heb daarna onmiddellijk een paar weken vrijaf genomen om dit bericht goed te kunnen verwerken en om met de juiste medicatie geestelijk weer een beetje in balans te komen. 

In zo’n bezinningsperiode komen er allerlei vragen bij je op. Bij welke ambtenaar is het vlag hijsen onderdeel van de functiebeschrijving, welke kennis en vaardigheden komen daar allemaal bij kijken, en moet je daar een diploma voor hebben ? Ik zie dan een ambtenaar voor me met een overwerkvergoeding voor vroeg opstaan, die een urenbriefje invult. Vervolgens zie ik  zijn chef die het briefje van een paraaf en een stempel voorziet. Ik zie de wijkregisseur die de hele zaak coördineert en de boekhouding die het urenbriefje in de computer klopt. De werkgroep Procesoptimalisatie heeft de hele gang van zaken doorgelicht en er een “lean” meetlatje naast gelegd, de commissie formulierontwerp heeft alle formulieren en paperassen zo klantvriendelijk mogelijk ingericht, er is een helpdesk en de Taskforce Activity Based Costing heeft het juiste tarief uitgerekend. Een stuurgroep met hotemetoten heeft een hele ochtend vergaderd over alle aspecten, er is advies gevraagd aan de denktank Kerntaken. De Arbodienst heeft onderzoek verricht naar de fysieke belasting. In het College van B&W zijn de strategische aspecten goed tegen het licht gehouden. Daar is vastgesteld dat de burgertjes niet moeten denken dat de overheid alles maar kosteloos voor ze regelt en organiseert. Die luie burger wil alleen maar lekker achterover leunen en consumeren en dan hebben ze achteraf nog kritiek ook. Nee, voor niks gaat in Katwijk alleen de zon op, boter bij de vis, de vervuiler betaalt en je doet maar wat je gezegd wordt.

Toch gek dat blijkbaar niemand tevoren de simpele vraag heeft gesteld: “Waar zijn we nu eigenlijk mee bezig ?”. Het hele gedoe oogt alles bij elkaar nogal hilarisch waarbij je de scene in Koefnoen, of wat mij betreft met wethouder Hekking, al helemaal voor je ziet. Maar tegelijkertijd heeft het ook iets tragisch en zelfs onheilsspellend dat ons bestuurlijk apparaat zich zo opstelt in een tijd dat er gesproken wordt of we de luiers van zorgbehoevende bejaarden nog wel gaan verschonen. Juist in tijden van crisis verwacht je een goed oordeelsvermogen, een realistische visie op wat kan en op wat moet, en een inspirerend voorbeeld van hoe je zaken aanpakt. In zo’n tijd bouw je geen protszwembad en ga je niet gokken met geld van de burgers om een protswijk van allure voor de “happy few” te realiseren. In zo’n tijd geef je gewoon een kopie van de sleutel van de kerktoren aan de Oranjevereniging. Want als bestuurder ben je er om de burger te dienen en niet andersom.

Deze column is eerder gepubliceerd in de Katwijksche Post d.d.  5 september 2013.